بسم الله الرحمن الرحیم ـ الحمد لله رب العالمین وصلی الله علی محمد وآله الطاهرین سیما امام زماننا روحی وارواح من سواه لتراب مقدمه الفداء
مقدمه
موضوع سخن، حکم قیام های قبل از ظهور بود. بعضی از روایات در این زمینه را، به همراه اشکالات سندی و دلالی آن ها، مطرح نمودیم. گفتیم که در نقض روایات ناهیه، وجود روایاتی است که قیام هائی مثل: قیام زید و مختار را تأیید میکند. به همین مناسبت بحث زید و روایات مادحه و ذامه را در مورد او مطرح کردیم. سپس به این نتیجه رسیدیم که روایات مادحه زیاد است و روایات ذامه، معمولا از نظر سند و دلالت مشکل دارد. مرحوم مجلسی فرمودند: من ندیدم کسی از شیعه، راجع به زید نظر منفی داشته باشند. به نظرات مرحوم شوشتری هم پرداختیم که ایشان روایات ذم را، رد کردند. فرمایشات مرحوم مامقانی و فرزندشان را هم بیان کردیم که نظرشان در مورد زید کاملا مثبت بود. مرحوم خوئی هم در جلد هفتم معجم رجال الحدیث، روایاتی در مذمت زید شهید نقل میفرمایند و ظاهرا همه را رد میکنند. فقط یک روایت را از لحاظ سندی میپذیرند که ان را هم، توجیه میکنند. در اینجا چند روایت دیگر را هم نقل میکنیم.
روایت اول
« أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ قَالَ حَدَّثَنَا الْقَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ حَدَّثَنَا عُبَيْسُ بْنُ هِشَامٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي الْمُغِيرَةِ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ لِي مَا وَرَاءَكَ فَقُلْتُ سُرُورٌ مِنْ عَمِّكَ زَيْدٍ خَرَجَ يَزْعُمُ أَنَّهُ ابْنُ سَبِيَّةٍ وَ هُوَ قَائِمُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ أَنَّهُ ابْنُ خِيَرَةِ الْإِمَاءِ فَقَالَ كَذَبَ لَيْسَ هُوَ كَمَا قَالَ إِنْ خَرَجَ قُتِلَ»[1]
ابو الصّباح گويد: «بر امام صادق عليه السّلام وارد شدم پس به من فرمود: چه خبر؟ عرض كردم: خبرى مسرّت بخش از عمويتان زيد دارم، او خروج كرده، مىپندارد (يا مدّعى است) كه او همان ابن سبيه و او قائم اين امّت و فرزند برگزيده كنيزان است، امام فرمود: دروغ پنداشته است، او چنان كه مدّعى شده نيست، اگر خروج كند كشته خواهد شد».
* شاهد در کلمه «کذب» و ادعای مهدویت از طرف زید است، پس این روایت، در مذمت زید است. البته ادعای مهدویت در کلمات امام نیست و در کلمات راوی است. حدس من اینست، حرفهایی که به برخی نسبت داده میشود، یا از دوستان نادان و یا از دشمنان دانا است. امام در مورد زید اگر واقعاً انحرافي داشته باشد موضع صریح میگیرند.ائمه معصومین، چنین مواضعی را نسبت به افراد زیادی، اتخاذ میکردند. یکی از مواضع امام در روایت زیر آمده است:
«عَبَّادُ بْنُ سُلَيْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ أَبِيهِ سُلَيْمَانَ الدَّيْلَمِيِّ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِيفٍ الْخَفَّافِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ بَيْنَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع يَوْماً جَالِساً فِي الْمَسْجِدِ وَ أَصْحَابُهُ حَوْلَهُ فَأَتَاهُ رَجُلٌ مِنْ شِيعَتِهِ فَقَالَ لَهُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ أَنِّي أَدِينُهُ بِحُبِّكَ فِي السِّرِّ كَمَا أَدِينُهُ بِحُبِّكَ فِي الْعَلَانِيَةِ وَ أَتَوَلَّاكَ فِي السِّرِّ كَمَا أَتَوَلَّاكَ فِي الْعَلَانِيَةِ فَقَالَ لَهُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ صَدَقْتَ أَمَا فَاتَّخِذْ لِلْفَقْرِ جِلْبَاباً فَانَّ الْفَقْرَ أَسْرَعُ إِلَى شِيعَتِنَا مِنَ السَّيْلِ إِلَى قَرَارِ الْوَادِي قَالَ فَوَلَّى الرَّجُلُ وَ هُوَ يَبْكِي فَرَحاً لِقَوْلِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع صَدَقْتَ قَالَ وَ كَانَ هُنَاكَ رَجُلٌ مِنَ الْخَوَارِجِ وَ صَاحِباً لَهُ قَرِيباً مِنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع فَقَالَ أَحَدُهُمَا تَاللَّهِ إِنْ رَأَيْتُ كَالْيَوْمِ قَطُّ إِنَّهُ أَتَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ إِنِّي أُحِبُّكَ فَقَالَ لَهُ صَدَقْتَ فَقَالَ لَهُ الْآخَرُ مَا أَنْكَرْتُ ذَلِكَ أَ تَجِدُ بُدّاً مِنْ أَنْ إِذَا قِيلَ لَهُ إِنِّي أُحِبُّكَ أَنْ يَقُولَ صَدَقْتَ أَ تَعْلَمُ أَنِّي أُحِبُّهُ فَقَالَ لَا قَالَ فَأَنَا أَقُومُ فَأَقُولُ لَهُ مِثْلَ مَا قَالَ لَهُ الرَّجُلُ فَيَرُدُّ عَلَيَّ مِثْلَ مَا رَدَّ عَلَيْهِ قَالَ نَعَمْ فَقَامَ الرَّجُلُ فَقَالَ لَهُ مِثْلَ مَقَالَةِ الرَّجُلِ الْأَوَّلِ فَنَظَرَ إِلَيْهِ مَلِيّاً ثُمَّ قَالَ لَهُ كَذَبْتَ لَا وَ اللَّهِ مَا تُحِبُّنِي وَ لَا أُحِبُّكَ قَالَ فَبَكَى الْخَارِجِيُّ ثُمَّ قَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ تَسْتَقْبِلُنِي بِهَذَا وَ قَدْ عَلِمَ اللَّهُ خِلَافَهُ ابْسُطْ يَدَكَ أُبَايِعْكَ فَقَالَ عَلِيٌّ عَلَى مَا ذَا قَالَ عَلَى مَا عَمِلَ بِهِ زُرَيْقٌ وَ حَبْتَرٌ فَقَالَ لَهُ اصْفِقْ لَعَنَ اللَّهُ الِاثْنَيْنِ وَ اللَّهِ لَكَأَنِّي بِكَ قَدْ قُتِلْتَ عَلَى ضَلَالٍ وَ وَطِئَ وَجْهَكَ دَوَابُّ الْعِرَاقِ وَ لَا يَعْرِفُكَ قَوْمُكَ قَالَ فَلَمْ يَلْبَثْ أَنْ خَرَجَ عَلَيْهِ أَهْلُ النَّهْرَوَانِ وَ أَنْ خَرَجَ الرَّجُلُ مَعَهُمْ فَقُتِلَ»[2]
سند روایت
« أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ قَالَ حَدَّثَنَا الْقَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ حَدَّثَنَا عُبَيْسُ بْنُ هِشَامٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي الْمُغِيرَةِ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ...»
مرحوم خوئی میفرماید:
«أقول: الرواية ضعيفة بجهالة القاسم بن محمد و في علي بن أبي المغيرة كلام يأتي»[3]
روایت به جهت مجهول بودن قاسم بن محمد، ضعیف است. البته در روایت، علی بن ابی مغیره هم وجود دارد که در او هم بحث است.
روایت دوم
«أَخْبَرَنَا سَلَامَةُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِيُّ بْنُ عُمَرَ الْمَعْرُوفُ بِالْحَاجِيُ قَالَ حَدَّثَنَا حَمْزَةُ بْنُ الْقَاسِمِ الْعَلَوِيُّ الْعَبَّاسِيُّ الرَّازِيُ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْحَسَنِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عُبَيْدُ بْنُ كَثِيرٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو أَحْمَدَ بْنُ مُوسَى الْأَسَدِيُّ عَنْ دَاوُدَ بْنِ كَثِيرٍ الرَّقِّيِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع بِالْمَدِينَةِ فَقَالَ لِي مَا الَّذِي أَبْطَأَ بِكَ يَا دَاوُدُ عَنَّا فَقُلْتُ حَاجَةٌ عَرَضَتْ بِالْكُوفَةِ فَقَالَ مَنْ خَلَّفْتَ بِهَا فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ خَلَّفْتُ بِهَا عَمَّكَ زَيْداً تَرَكْتُهُ رَاكِباً عَلَى فَرَسٍ مُتَقَلِّداً سَيْفاً يُنَادِي بِأَعْلَى صَوْتِهِ سَلُونِي سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي فَبَيْنَ جَوَانِحِي عِلْمٌ جَمٌّ قَدْ عَرَفْتُ النَّاسِخَ مِنَ الْمَنْسُوخِ وَ الْمَثَانِيَ وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ وَ إِنِّي الْعَلَمُ بَيْنَ اللَّهِ وَ بَيْنَكُمْ فَقَالَ لِي يَا دَاوُدُ لَقَدْ ذَهَبَتْ بِكَ الْمَذَاهِبُ ثُمَّ نَادَى يَا سَمَاعَةَ بْنَ مِهْرَانَ ايتِنِي بِسَلَّةِ الرُّطَبِ فَأَتَاهُ بِسَلَّةٍ فِيهَا رُطَبٌ فَتَنَاوَلَمِنْهَا رُطَبَةً فَأَكَلَهَا وَ اسْتَخْرَجَ النَّوَاةَ مِنْ فِيهِ فَغَرَسَهَا فِي الْأَرْضِ فَفَلَقَتْ وَ أَنْبَتَتْ وَ أَطْلَعَتْ وَ أَغْدَقَتْ فَضَرَبَ بِيَدِهِ إِلَى بُسْرَةٍ مِنْ عَذْقٍ فَشَقَّهَا وَ اسْتَخْرَجَ مِنْهَا رَقّاً أَبْيَضَ فَفَضَّهُ وَ دَفَعَهُ إِلَيَّ وَ قَالَ اقْرَأْهُ فَقَرَأْتُهُ وَ إِذَا فِيهِ سَطْرَانِ السَّطْرُ الْأَوَّلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الثَّانِي إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِي كِتابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ مِنْها أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيِّ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ الْخَلَفُ الْحُجَّةُ ثُمَّ قَالَ يَا دَاوُدُ أَ تَدْرِي مَتَى كُتِبَ هَذَا فِي هَذَا قُلْتُ اللَّهُ أَعْلَمُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنْتُمْ فَقَالَ قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ اللَّهُ آدَمَ بِأَلْفَيْ عَامٍ»[4]
داود بن كثير رقّى[5] گويد: «در مدينه خدمت امام صادق عليه السّلام رسيدم، آن حضرت به من فرمود: چه چيز باعث تأخير تو در آمدن به نزد ما شده است؟[6] عرض كردم: كارى در كوفه پيش آمده بود، حضرت فرمود: وقتی در کوفه بودی، چه کسی در آن جا بود؟عرض كردم، فدايت شوم، عموى شما زيد را ديدم كه سوار بر اسبى است و شمشيرى به گردنش انداخته و با صداى بلند فرياد ميكشد: پيش از آنكه مرا نيابيد مسائل خود را از من بپرسيد[7] كه نزد من دانش فراوانى انباشته شده است، ناسخ را از منسوخ شناختهام و مثانى و قرآن عظيم را ميدانم و منم آن نشانه كه ميان خدا و شما هستم، پس آن حضرت به من فرمود: اى داود: اين مسلكگرائيها و فرقهگرائيها، تو را به خود مشغول کرده است. بعد صدا زد اى سماعة بن مهران سبدى خرما نزد من بياور، و او سبدى كه حاوى خرما بود نزد آن حضرت آورد آن حضرت دانهاى خرما از آن برداشته خورد و هسته آن را از دهان خود بيرون آورد و در زمين كاشت، پس آن هسته شكافته شده،روئيده [ تصرف تکوینی] و جوانه زده و شاخ و برگ و ميوه داد،- پس حضرت با دست خود به خرماى نارسى زده آن را از خوشه چيد و از درون آن ورقهاى نازك (پوستهاى ظريف) به رنگ سفيد بيرون آورده آن را باز نمود و به دست من داد و فرمود: آن را بخوان من آن را خواندم در آن دو سطر مرقوم بود (به اين ترتيب كه) سطر اوّل جمله: «لا إله إلّا اللَّه، محمّد رسول اللَّه» و سطر دوم اين جملات: «همانا شمار ماهها نزد خداوند دوازده ماه است در كتاب خدا از روزى كه آسمانها و زمين را آفريد كه چهار ماه از آنها حرام است آن دين مستقيم همين است يعنى امير المؤمنين علىّ ابن أبى طالب، حسن بن علىّ، حسين بن علىّ، علىّ بن الحسين، محمّد بن علىّ، جعفر بن محمّد، موسى بن جعفر، علىّ بن موسى، محمّد بن علىّ، علىّ بن محمّد، حسن بن علىّ، و آن بازمانده كه حجّت خداوند بر روى زمين است» سپس آن حضرت فرمود: اى داود آيا مىدانى اين (مضمون، دو سطر) چه زمانى در اين (پوسته نازك) نوشته شده؟ عرض كردم: خدا و رسولش بهتر مىدانند و شما خود آگاه تريد، پس فرمود: دو هزار سال پيش از اينكه خداوند آدم را بيافريند»[8] (يعنى از پيش، مشيّت و خواست خداوند چنين بود).
* برخی این روایت را دال بر مذمت زید گرفتهاند در حالیکه ظاهر این است که چیزی از ذم به زید در این روایت نیست، امام موقعیت خود و ائمه طاهرین را در جواب داوود، تشریح میکند ضمن اینکه هشداری به داوود هم میدهد.طبق این مضمون، روایات متعددی داریم. این روایت دو طریق دارد که یکی از طریق نعمانی و دیگری از طریق مقتضب الأثر، وارد شده است و هر دو طریق مشکل سندی دارد. طرق مقتضب الأثر اینگونه است: «قَالَ: حَدَّثَنِي أَبُو الْحُسَيْنِ عَبْدُ الصَّمَدِ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مُكْرَمٍ الطستى؛ قَالَ: حَدَّثَنِي أَحْمَدُ بْنُ مُوسَى الْأَسَدِيُّ؛ عَنْ دَاوُدَ بْنِ كَثِيرٍ الرَّقِّيِّ؛»
بیان مرحوم خوئی
«أقول: الرواية ضعيفة بكلا طريقيها:
أما الطريق الأول ففيه علي بن عمر (المعمر): لم يوثق و كذلك جعفر بن محمد الحسيني و عبيد بن كثير ضعيف و (أبي) أحمد مجهول و داود الرقي لم تثبت وثاقته.
و أما الطريق الثاني: ففيه ابن عياش أحمد بن محمد بن عبيد الله و هو ضعيف و عبد الصمد مجهول و داود الرقي لم تثبت وثاقته.»[9]
طبق بیان مرحوم خوئی، هر دو طریق روایت، ضعیف است. در طریق اول چهار نفر و در طریق دوم، سه نفر مشکل دارند. [البته بنده، نسبت به داوود نظر دیگری دارم.]
روایت سوم
«مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ الْجَارُودِ عَنْ مُوسَى بْنِ بَكْرِ بْنِ دَأْبٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع أَنَّ زَيْدَ بْنَ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع دَخَلَ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ وَ مَعَهُ كُتُبٌ مِنْ أَهْلِ الْكُوفَةِ يَدْعُونَهُ فِيهَا إِلَى أَنْفُسِهِمْ وَ يُخْبِرُونَهُ بِاجْتِمَاعِهِمْ وَ يَأْمُرُونَهُ بِالْخُرُوجِ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ ع هَذِهِ الْكُتُبُ ابْتِدَاءٌ مِنْهُمْ أَوْ جَوَابُ مَا كَتَبْتَ بِهِ إِلَيْهِمْ وَ دَعَوْتَهُمْ إِلَيْهِ فَقَالَ بَلِ ابْتِدَاءٌ مِنَ الْقَوْمِ لِمَعْرِفَتِهِمْ بِحَقِّنَا وَ بِقَرَابَتِنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ لِمَا يَجِدُونَ فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ وُجُوبِ مَوَدَّتِنَا وَ فَرْضِ طَاعَتِنَا وَ لِمَا نَحْنُ فِيهِ مِنَ الضِّيقِ وَ الضَّنْكِ وَ الْبَلَاءِ»
زيد بن على بن الحسين، خدمت امام باقر عليه السلام رسيد و نامههائى از اهل كوفه همراه داشت كه او را بطرف خود خوانده و از اجتماع خود آگاهش نموده و دستور نهضت داده بودند، امام باقر عليه السلام به او فرمود: اين نامهها از خود آنها شروع شده يا جواب نامهايست كه به آنها نوشتهئى و ايشان را دعوت كردهئى؟گفت: ايشان شروع كردهاند، زيرا حق ما را ميشناسند و قرابت ما را با رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله ميدانند و در كتاب خداى عز و جل وجوب دوستى و اطاعت ما را مىبينند و فشار و گرفتارى و بلا كشيدن ما را مشاهده ميكنند.[10]
«فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنَّ الطَّاعَةَ مَفْرُوضَةٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُنَّةٌ أَمْضَاهَا فِي الْأَوَّلِينَ وَ كَذَلِكَ يُجْرِيهَا فِي الْآخِرِينَ وَ الطَّاعَةُ لِوَاحِدٍ مِنَّا وَ الْمَوَدَّةُ لِلْجَمِيعِ وَ أَمْرُ اللَّهِ يَجْرِي لِأَوْلِيَائِهِ بِحُكْمٍ مَوْصُولٍ وَ قَضَاءٍ مَفْصُولٍ وَ حَتْمٍ مَقْضِيٍّ وَ قَدَرٍ مَقْدُورٍ وَ أَجَلٍ مُسَمًّى لِوَقْتٍ مَعْلُومٍ فَلا يَسْتَخِفَّنَّكَ الَّذِينَ لا يُوقِنُونَ إِنَّهُمْ لَنْ يُغْنُوا عَنْكَ مِنَ اللَّهِ شَيْئاً فَلَا تَعْجَلْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا يَعْجَلُ لِعَجَلَةِ الْعِبَادِ وَ لَا تَسْبِقَنَّ اللَّهَ فَتُعْجِزَكَ الْبَلِيَّةُ فَتَصْرَعَكَ »
امام باقر عليه السلام فرمود: اطاعت (مردم از پيشوا) از طرف خداى عز و جل واجب گشته و روشى است كه خدا آن را در پيشينيان امضاء كرده و در آخرين همچنان اجرا ميكند، و اطاعت نسبت به يك نفر از ماست و دوستى نسبت به همه ما و امر خدا (امامت و وجوب اطاعت يا خروج و نهضت يا صبر بر اذيت) نسبت به اوليائش جارى مىشود طبق حكمى (متصل از امامى بامام ديگر) و فرمانى قطعى و آشكار و حتمى بودنى انجام شدنى و اندازهئى بىكم و زياد و موعدى معين در وقتى معلوم (حاصل اينكه امور مربوط بامام از طرف خدا اندازه و مدتش معين مىشود و حتمى و قطعى و لا يتغير است) مبادا كسانى كه ايمان ثابتى ندارند، ترا سبك كنند، ايشان ترا در برابر خواست خدا هيچ گونه بىنيازى ندهند، شتاب مكن كه خدا بواسطه شتاب بندگانش شتاب نمي كند (زمان رسيدن دولت حق را پيش نمي اندازد) تو بر خدا سبقت مگير كه گرفتارى ناتوانت كند و به خاكت اندازد.
قَالَ فَغَضِبَ زَيْدٌ عِنْدَ ذَلِكَ ثُمَّ قَالَ لَيْسَ الْإِمَامُ مِنَّا مَنْ جَلَسَ فِي بَيْتِهِ وَ أَرْخَى سِتْرَهُ وَ ثَبَّطَ عَنِ الْجِهَادِ وَ لَكِنَّ الْإِمَامَ مِنَّا مَنْ مَنَعَ حَوْزَتَهُ وَ جَاهَدَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ وَ دَفَعَ عَنْ رَعِيَّتِهِ وَ ذَبَّ عَنْ حَرِيمِهِ
زيد در اينجا خشمگين شد و گفت: امام از ما خاندان، آن كس نيست كه در خانه نشيند و پرده را بيندازد و از جهاد جلوگيرى كند. امام از ما خاندان، كسى است كه از حوزه خود، دفاع كند و چنان كه سزاوار است در راه خدا جهاد كند و نيز از رعيتش دفاع كند و دشمن را از حريم و پيرامونش براند.
«قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع هَلْ تَعْرِفُ يَا أَخِي مِنْ نَفْسِكَ شَيْئاً مِمَّا نَسَبْتَهَا إِلَيْهِ فَتَجِيءَ عَلَيْهِ بِشَاهِدٍ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ أَوْ حُجَّةٍ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَوْ تَضْرِبَ بِهِ مَثَلًا فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَحَلَّ حَلَالًا وَ حَرَّمَ حَرَاماً وَ فَرَضَ فَرَائِضَ وَ ضَرَبَ أَمْثَالًا وَ سَنَّ سُنَناً وَ لَمْ يَجْعَلِ الْإِمَامَ الْقَائِمَ بِأَمْرِهِ شُبْهَةً فِيمَا فَرَضَ لَهُ مِنَ الطَّاعَةِ أَنْ يَسْبِقَهُ بِأَمْرٍ قَبْلَ مَحَلِّهِ أَوْ يُجَاهِدَ فِيهِ قَبْلَ حُلُولِهِ- وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي الصَّيْدِ- لا تَقْتُلُوا الصَّيْدَ وَ أَنْتُمْ حُرُمٌ أَ فَقَتْلُ الصَّيْدِ أَعْظَمُ أَمْ قَتْلُ النَّفْسِ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ* وَ جَعَلَ لِكُلِّ شَيْءٍ مَحَلًّا وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ إِذا حَلَلْتُمْ فَاصْطادُوا وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَ لا تُحِلُّوا شَعائِرَ اللَّهِ وَ لَا الشَّهْرَ الْحَرامَ فَجَعَلَ الشُّهُورَ عِدَّةً مَعْلُومَةً فَجَعَلَ مِنْهَا أَرْبَعَةً حُرُماً وَ قَالَ فَسِيحُوا فِي الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ اعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ ثُمَّ قَالَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى- فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ فَجَعَلَ لِذَلِكَ مَحَلًّا وَ قَالَ- وَ لا تَعْزِمُوا عُقْدَةَ النِّكاحِ حَتَّى يَبْلُغَ الْكِتابُ أَجَلَهُ»
امام باقر عليه السلام فرمود: اى برادر، تو آنچه را به خود نسبت دادى، حقيقتا هم در خود مىبينى بطورى كه بتوانى براى آن دليلى از كتاب خدا يا برهانى از قول پيغمبر صلّى اللَّه عليه و آله بياورى و يا نمونه و مانندى براى آن ذكر كنى؟ (يعنى تو كه خود را براى جهاد و زمامدارى مسلمين آماده كردهئى چنين شايستگى را در خود سراغ دارى؟) همانا خداى عز و جل حلال و حرامى وضع فرموده و چيزهائى را واجب ساخته و مثلهائى زده و سنتهائى را مقرر داشته و براى امامى كه به امر او قيام ميكند نسبت به اطاعتى كه براى او واجب ساخته، شبهه و ترديدى باقى نگذاشته تا امام بتواند امرى را پيش از رسيدن وقتش انجام دهد يا در راه خدا پيش از فرارسيدن موقعش جهاد كند. در صورتى كه خداى عز و جل در باره شكار ميفرمايد: «وقتى كه محرم هستيد شكار را نكشيد- » آيا كشتن شكار مهمتر است يا كشتن انسانى كه خدايش محترم شمرده، خدا براى هر چيز موعدى معين كرده، چنانچه ميفرمايد: «چون از احرام در آمديد شكار كنيد » و فرموده است «شعائر خدا و ماههاى حرام را حلال نكنيد» و ماهها را شماره معلومى قرار داد (دوازده ماه) و چهار ماه از آن را حرام ساخت و فرمود: «چهار ماه در زمين گردش كنيد و بدانيد كه شما خدا را ناتوان نسازيد » سپس فرمود: «چون ماههاى حرام سپرى شد، مشركين را در هر كجا يافتيد بكشيد- » پس براى كشتن موعدى قرار داد و باز فرموده است: «قصد بستن عقد زناشوئى نكنيد تا مدت مقرر بسر رسد» (عده زن سپرى شود)
«فَجَعَلَ لِكُلِّ شَيْءٍ أَجَلًا وَ لِكُلِّ أَجَلٍ كِتَاباً فَإِنْ كُنْتَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّكَ وَ يَقِينٍ مِنْ أَمْرِكَ وَ تِبْيَانٍ مِنْ شَأْنِكَ فَشَأْنَكَ وَ إِلَّا فَلَا تَرُومَنَّ أَمْراً أَنْتَ مِنْهُ فِي شَكٍّ وَ شُبْهَةٍ وَ لَا تَتَعَاطَ زَوَالَ مُلْكٍ لَمْ تَنْقَضِ أُكُلُهُ وَ لَمْ يَنْقَطِعْ مَدَاهُ وَ لَمْ يَبْلُغِ الْكِتَابُ أَجَلَهُ فَلَوْ قَدْ بَلَغَ مَدَاهُ وَ انْقَطَعَ أُكُلُهُ وَ بَلَغَ الْكِتَابُ أَجَلَهُ لَانْقَطَعَ الْفَصْلُ وَ تَتَابَعَ النِّظَامُ وَ لَأَعْقَبَ اللَّهُ فِي التَّابِعِ وَ الْمَتْبُوعِ الذُّلَّ وَ الصَّغَارَ »
پس خدا براى هر چيزى موعدى و براى هر موعدى نوشتهاى مقرر داشته است. اكنون اگر تو از پروردگارت گواهى دارى و نسبت به امر خود يقين دارى و كارت نزدت، روشن است خود دانى و گر نه امرى را كه نسبت بآن شك و ترديد دارى، از آن فاصله بگیر و براى از ميان رفتن سلطنتى كه روزيش را تمام نكرده و بپايان خود نرسيده و موعد مقررش نيامده قيام مكن، كه اگر پايانش برسد و روزيش بريده شود و موعد مقررش برسد، حكم قطعى بريده شود [فاصلهاى كه براى دولت حق رخ داده بود بريده شود] و نظام حق پيوسته گردد و خدا براى فرمانده و فرمانبر (دولت باطل) خوارى و زبونى در پى آرد.
«أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ إِمَامٍ ضَلَّ عَنْ وَقْتِهِ فَكَانَ التَّابِعُ فِيهِ أَعْلَمَ مِنَ الْمَتْبُوعِ أَ تُرِيدُ يَا أَخِي أَنْ تُحْيِيَ مِلَّةَ قَوْمٍ- قَدْ كَفَرُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَ عَصَوْا رَسُولَهُ وَ اتَّبَعُوا أَهْوَاءَهُمْ بِغَيْرِ هُدًى مِنَ اللَّهِ وَ ادَّعَوُا الْخِلَافَةَ بِلَا بُرْهَانٍ مِنَ اللَّهِ وَ لَا عَهْدٍ مِنْ رَسُولِهِ أُعِيذُكَ بِاللَّهِ يَا أَخِي أَنْ تَكُونَ غَداً الْمَصْلُوبَ- بِالْكُنَاسَةِ ثُمَّ ارْفَضَّتْ عَيْنَاهُ وَ سَالَتْ دُمُوعُهُ ثُمَّ قَالَ اللَّهُ بَيْنَنَا وَ بَيْنَ مَنْ هَتَكَ سِتْرَنَا وَ جَحَدَنَا حَقَّنَا وَ أَفْشَى سِرَّنَا وَ نَسَبَنَا إِلَى غَيْرِ جَدِّنَا وَ قَالَ فِينَا مَا لَمْ نَقُلْهُ فِي أَنْفُسِنَا.»[11]
به خدا پناه ميبرم از امامى كه از وقتشناسى گمراه گردد، (وقت قيام و خروج خود را نشناسد) و فرمانبران نسبت به آن داناتر از فرمانده باشند. برادرم! تو ميخواهى ملت و آئين مردمى را زنده كنى كه به آيات خدا كافر شدند و نافرمانى پيغمبرش كردند و بدون رهبرى خدا پيرو هواى نفس خود شدند و بدون دليلى از جانب خدا و فرمانى از پيغمبرش ادعاى خلافت كردند؟ برادرم! ترا در پناه خدا ميبرم از اينكه فردا در كناسه بدار آويخته شوى- آنگاه چشمان حضرت جوشيد و اشكش جارى شد- و فرمود: ميان ما و آنكه پرده ما را دريد و حق ما را انكار كرد و راز ما را فاش ساخت و ما را بغير جدمان نسبت داد و در باره ما چيزى گفت كه خود نگفتيم، خدا داور باشد.
برای فهم این روایت حتما به مرآة العقول[12] في شرح أخبار آل الرسول(ج4، ص118 ) مراجعه نمایید.این روایت ظاهرش قدح و مذمت است، هرچند، مشکل سندی دارد. مرحوم مجلسی این روایت را مجهول میداند ضمن اینکه، روایت« عَنْ مُوسَى بْنِ بَكْرِ بْنِ دَأْبٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع» مرسله است.
وَ آخِرُ دَعْوانا أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمين
[1]. الغيبة( للنعماني) ؛ ص229
[2]. امیرالمومنین بعد از جنگ صفین و قبل از جنگ با منافقین و خوارج لعنهم الله، نشسته بودند که یکی از دوستداران حضرت آمد و گفت خدا شاهد است که من تو را دوست دارم و از تو پیروی می کنم، حضرت فرمودند: راست می گویی، یکی از خوارج به کنار دستی خودش گفت هرکه می آید و چیزی میگوید، آقا میگوید راست می گویی، الان من هم می روم و چیزی میگویم و او میگوید: راست می گویی،رفت و به حضرت عرض كرد: مولای من تو را دوست دارم، حضرت فرمودند: دروغ می گویی! شخص ناراحت شد و گفت خدا شاهد است که دوستت دارم و… به حضرت گفت: دستت را بده تا با تو بیعت کنم، حضرت فرمودند: بر چه؟ گفت: کتاب خدا و سنت رسول الله و سیره فلانی و فلانی؛ حضرت فرمودند: که دستت را روی دست من بگذار بر کتاب خدا و سنت رسول الله و لعنت خدا بر دو نفر، او تعجب کرد و گفت بیعت نمیکنم.حضرت فرمودند به زودی میبینم که سم اسبها، صورتت را له میکنند، به گونه ای که پوست صورتت کنده میشود که قابل شناسایی نباشي. و همین هم شد .(الإختصاص ؛ ص312، بحارالانوار ج 41، 294
[3]. معجمرجالالحديث ج،7 ص، 351
[4] . الغيبة( للنعماني) ؛ص87[4]
[5]. داوود رقی، شخصیت بزرگی است هرچند مورد بحث و نظر است. بعضی روایات داریم که داوود رقی رجعت میکند و در رکاب امام زمان خواهد بود. چون اهل رقه است به او رقی می گویند، همان جائی که مزار حضرت عمار یاسر، است.
[6]. امام به داوود می فرماید: چرا دیر به دیر میایی؟ این نشانه توجه امام به ایشان است. امام به برخی نظر دارد. به ابوحمزه ثمالی میفرماید: «انی لاستریح اذا رأیتك» از دیدن تو، احساس راحتی میکنم و یا در رحلت ابان بن تغلب، دست روی قلبشان میگذارند و میفرمایند «ان موته اوجع قلبی» رحلت او، دلم را بدرد آورد. و به نقل میمون ابن عبدالله هم، حتما نگاه کنید، عده ای آمده بودند، سوال کنند و خبر نقل کنند که امام گفت: بلند شوید، امام را عصبانی کردند. بحار 47: 354.
[7]. شکی در علم زید نیست ولی حدسم این است که برخی مسائل را اضافه کرده باشند.عبارت «سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي» فقط مربوط به یک نفر است و او هم کسی، جز باب شهر پیامبر، وجود مبارک امیرالمومنین، نیست این تعبیر را حتی ائمه دیگر هم نگفته اند- جاهایی روایت شده ولی سندش مشکل دارد – مرحوم علامه امینی اسم 6 یا 7 نفر را در الغدیر میآورد که این عبارت را گفتند و به مشکل دچار شدند. یکی از آن ها، چنین عبارتی را گفت، زنی از او پرسید: روده مورچه جلوی بدنش است یا عقب او؟ مدعی در پاسخ درماند و یا از وی سوال شد: آیا حضرت آدم به حج رفت؟ گفت بله، چه کسی او را حلق کرد، باز هم در پاسخ ماند.
[8]. این مضمون در کتب اهل سنت هم هست. کتاب فردوس الاخبار دیلمی که 5 جلد است – شاید 30 سال قبل دو بار مطالعه کردم و تلخیص کردم- من آنجا، چنین روایتی را دیدم. این مضمون زیاد است.
[9]. معجمرجالالحديث ج،7 ص، 355
[10]. مقاتل الطالبیین را ببینید. هر 6 زن از اهل بیت با یک عبا یا پیراهن زندگی میکردند و برای نماز به ترتیب دست به دست میکردند. شوهرها و مردها و فرزندانشان، یا زندان یا فراری و یا مقتول بودند. اگر کسی امکانات جزئی به آنها میداد، خبر به استاندار میرسید، آنقدر به او شلاق میزنند با اعمال شاقه. سیاست شان این بود که شیعیان را در فقر قرار بدهند. تنقيح المقال (چاپ سنگي، ج3، ص128.
[11]. کلینی،كافي، ج1، ص: 357
[12]. مرحوم مجلسی در ذیل این روایت، بیانی دارند که ما آن بیان را در جلسه یازدهم (18/12/92) توضیح دادیم.
.
.
.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.