بررسي مباني و مسائل مهدويّت با محوريت كتب اربعه
استاد: آيت ا… طبسي
جلسه اول ـ 4/7/88
بحث در ارتباط با مهدويت، از بحث‌هاي ضروري است. بحث روز و مورد ابتلايي است.
مقدمه
به چند موضوع اشاره مي‌كنم:
موضوع اول رواياتی در خصوص بحث مهدويت به اين مضمون وارد شده است که امام زمان: يخرج علي افواه الناس، امام زمان وقتي كه ورد زبانها ميشود، در آن دوران ظهور مي‌كند. الان تقريبا همين است همه (مخالف و موافق) سخن از حضرت ولي عصر مي‌زنند. اما مخالف مي‌داند كه پايان كارش به دست حكومت جهاني حضرت است. موافق هم كه مشتاقانه منتظر اين دولت كريمه است.
موضوع دوم، سوء استفاده‌هايي است كه در باره مهدویت انجام ميشود. مدعياني هستند كه ادعاي نيابت خاصه دارند و يا خود را يماني مي‌دانند. لااقل من با يكي دو يماني بحث كرده ام. او با اطمينان مي‌گفت: من يماني هستم و خودش را مطرح كرد. امروز در جامعه مساله‌اي مطرح ميشود كه، قبل از امام زمان فرزند ايشان به نام احمد خواهد آمد و البته اكنون اعتقاد دارند كه اين شخص آمده است. با او مصاحبه هم انجام شده است که مجموع آن مصاحبه هفت هشت صفحه است و عجيب اين كه سرلوحه ماموريت و برنامه این مدعيان ، نائب‌ها ، فرزند امام زمان و بالاخره يماني، تخطئه مرجعيت و مراجع و حوزه علمیه مي‌باشد. این افراد متاسفانه از بي‌اطلاعي مردم سوءاستفاده کرده و مريد پروري مي‌كنند. آنها با تمام قدرت وارد ميدان شده و با نشر جزوات و چاپ كتب در تيراژ وسيع اهداف خود را پيگيري مي‌كنند. من مطمئن هستم پشت سر اين جريانات استعمار پير (انگليس) قرار دارد. اين همه مدعی الان دارند از اعتقاد به مهدویت سوء استفاده مي‌کنند و کار خود را به روايات مستند مي‌كنند. من با يكي از داعيان سرسخت يماني شايد در حدود دو ساعت بحث داشتم. از كتاب غيبت نعماني روايت مي‌آورد. و به خيال خودش وجود اين روايات دركتاب نعماني كفایت مي کند. و انتظار داشت بدون بررسي روايات در كتب ديگر به مطالبي اعتقاد پيدا كنيم و آن مطالب را بر اين آقا تطبيق نماييم.
با توجه به اين سوءاستفاده‌هايي كه ميشود. يكي از فضلاي نجف اشرف مطلبي را مطرح نمود كه اگر همان شيوة برخورد با مباحث اصولي و فقهي را در مباحث و احاديث مهدويت پيگيري مي‌كرديم اين افراد جرأت نمي‌كردند به این راحتی قد علم كنند. این حرف صحیحی است چرا که ما باید بدانیم برای برخورد و بحث با این افراد باید از كجا وارد شويم و بحث را مدیریت کنیم. يك سري مطالب به نظر ما از اصول مسلمه هستند و اينها از همان اصول مسلمه استفاده می کنند، به عنوان مثال، اعتقاد به يماني از اصول مسلمه است، يماني خواهد آمد و این که (ليس فيها راية بأهدي من راية اليماني، تهدي الي الحق). اينها جز مسلمات است. اما بايد دانست كه چه چيزي متواتر است؟ آیا اصل يماني متواتر است يا حقانيت پرچم يماني؟ كدام ؟ اصولاً ما در برابر جريان يماني تكليف داريم يا نداريم؟ ما در این خصوص بحث و تحقيق كرديم. این عالم گفتند اگر ما در خصوص معارف مهدویت اين شيوه بحث را داشتيم، این عده چگونه جرات مي‌كردند افرادی را بسيج كنند و در صفوف شيعه رخنه نمايند. به همین جهت باید در باره موضوعات مهدویت به صورت علمی و اجتهادی برخورد کرد و بدون دعوا و نزاع به بحث علمي پرداخت.
خوب بعد از بيان اين دو نكته به بررسي برخي روايات و به صورت موضوعي در كتب اربعه مي‌پردازيم.
بايد متذكر شد كه رواياتي كه در رابطه با بعضي از جريانات مهدويت است، كم نيست. هر چند بعضي تعداد زیادی روایت در این زمینه را بر شمرده اند و تا 7000 روايت را نقل كرده‌اند ، هر چند بعضي از آنها محترم هستند ولي نظر آن ها پذيرفته نيست. آن‌چه كه در كتاب معجم احاديث الامام المهدي عجل الله تعالی فرجه الشریف (معجم هشت جلدي) است، (که البته گاهي ادغام شده است.) مجموع رواياتی که در این زمینه وارد شده است 1436 يا 1439 مي‌باشد.
رواياتي كه از وجود مقدس رسول الله صلوات الله عليه واله رسيده كه اكثرا از طريق عامه است 560 تا 563 روایت است که گاهي ادغام شده يا دو روايت نظير يا شبيه هم بوده اند که يكي حساب شده است. اگر اين رقم را از 1436 كم كنيد، باقي روايات اهل بيت است كه عمدتا از كتاب هاي شیعه است. هرچند از منابع و كتاب هاي اهل سنت هم بعضا نقل شده است. اما به مقدار روايات رسول الله (ص) نيست. آياتي هم كه تأويل يا تفسير آنها، به نحوي با حضرت ولي عصر عليه السلام مرتبط است، تقريبا بالغ بر 400 آيه است. يعني در حقیقت نصوصی که در مورد حضرت ولي عصر عليه السلام است به 2000 نمي‌رسد. البته باید بدانیم که 2000 رقم كمي نيست. نقل اين نصوص و تنها مطالعه آن ها زمان زیادی را به خود اختصاص مي دهد چه رسد به بررسي سندي،و دلالي و جنبه‌هاي ديگر آن.
اگر ما بخواهيم روايات را طبقه بندي كنيم و از كتب اربعه شروع كنيم ، در كتب اربعه دست كم 300 روايت در این زمینه مي‌باشد.كه اين، رقم كمي نيست. اكثر اين روايات در کتب كافي و من لا يحضره الفقيه شيخ صدوق است. از جلد اول كافي تا جلد هشتم. دقيقا در اكثر اين جلدها بالاخره به مناسبتي راجع به امام زمان و جريان علائم و… رواياتي وجود دارد. البته قسمتي از این روایات در تهذيب نقل شده است و چند روايت هم در استبصار آمده است. مثلاً گاهي مي‌آمدند خدمت ائمهعلیهم السلام : مطالبي كه بعضی از روات، از ائمه قبل نقل كرده بودند را به ایشان عرضه مي‌كردند تا آقا آن ها را تصحيح كنند. ظاهرا ابوحمزه ثمالي خدمت امام كاظم علیه السلام مي‌رسد و عرض مي‌كند: ابو بصير نقل كرده است: هر گاه امام باقر عليه السلام تب مي‌كردند و كسالت پيدا مي‌كردند، فرياد مي‌زدند يا فاطمه الزهراءسلام الله علیها و به گونه‌اي فرياد مي‌زدند كه اگر كسي بيرون منزل بود صداي امام علیه السلام را مي‌شنيد، آيا اين مطلب درست است ؟ آقا فرمودند: بله.
به عنوان نمونه ديگر، در جلد 3 استبصار، صفحه 70 علي بن سالم مي‌گويد: سألت اباعبدالله: عن الخبر الذي روي إن ربح المؤمن علي المؤمن رِبا.
راوي مي‌پرسد روايتي از ائمه قبل نقل شده است: كسي كه اطمينانش به وثيقه، بيش از اطمينان او به برادرش باشد من از او بيزارم. آيا همينطور است؟ امام فرمودند: براي الان و اين زمان نيست، مربوط به دوران ظهور حق است، (ظهور القائم) دوراني است كه امام زمان علیه السلام ظهور مي‌كند.
(بالغ بر 70 درصد روايات شيعه امام عصر را با لقب «قائم» تعبير مي‌كنند و در اكثر روايات اهل سنت كلمه «مهدي» آمده است. نام منتظر هم نقل شده است. اما كلمه «قائم» بيشتر در روايات ما آمده است که باید نكته آن مورد دقت و بررسی قرار گیرد.)
باز از امام علیه السلام سوال ميشود: خبر ديگري از شما نقل شده است که به همان قيمتي كه خريدي بايد به همان قيمت بفروشي؟ اگر روي آن سودي بردي رباخواري كرده اي؟ امام فرمود: این باز هم مربوط به دوران ظهور حضرت قائم است. ولي الان رزق و روزي است و اشكالي ندارد.
اين سنخ روايات از كتاب شريف استبصار مي‌باشد، كه غير از کتاب تهذيب است. بر اساس نوع رواياتي كه در كتب اربعه مخصوصا در كتاب شيخ كليني در كافي آمده است: كامل شدن عقل در آن دوران است، دگرگوني و تحول در سمع و بصر در آن دوران است، و ميراث انبياء در اختیار مهدي علیه السلام است.
اينها سوژه بحث است و خیلی می تواند مورد بررسی قرار گیرد. آن چه در كافي شريف و کتب ديگر آمده است، به اين مطالب اشاره دارد يعني وقتی می گوید عصاي موسي،خاتمِ سليمان، قميص پيامبر اكرم و سيف پيامبر اكرم علیهم السلام در اختیار مهدی علیه السلام است، همه اشاره و كنايه است. وقتي می فرماید خاتم سليمان در اختیار او است، يعني معجزات سليمان همراه او است. «ولسليمان الريح غدوها شهر ورواحها شهر» .
المهدي و ليله القدر: ارتباط ليله القدر با حضرت چيست؟ ليله القدري كه در ماه رمضان ودر ماه شعبان است، با امام زمان علیه السلام مرتبط است مخصوصا ليله القدري كه در ماه مبارك رمضان است. که این ارتباط بايد مورد بررسي قرار گیرد.
در كتاب بحار جلد 100 بيش از 50 روايت وجود دارد كه برخي از عبارات آن، ليله القدر را با وجود مقدس حضرت ولي عصر عليه السلام مرتبط مي‌كند که ريشه اين بحث در كتاب كافي است.
علم در دوران امام زمان علیه السلام گسترش پيدا مي‌كند. علم ظاهر ميشود. جواب سوالاتي كه مي‌كنند اينجا است “ينبت العلم في قلب المهدي”.
انتقام گيرنده خون امام حسين، مساله‌اي است كه الان در سايت ها ( توسط وهابي‌ها، که قسمتی از روايت را مي‌گيرند و باقي روايت را رها مي‌كنند) مطرح ميشود. نقل می شود كه امام صادق علیه السلام فرمودند: حضرت مهدي قاتلان حسين علیه السلام را مي‌كشد “المهدي يهدم المسجدالحرام. يحكم بحكم ال داود. المهدي يقتل ذراري قتلة الحسين”
راوي از امام علیه السلام مي‌پرسد: این روايت از جد شما امام صادق علیه السلام آمده است که وقتي امام ظهور مي‌كند “يقتل ذراري قتلة الحسين”. نسل کسانی که امام حسین را به شهادت رساندند را مي‌كشد. امام فرمودند: اين چنين است. سپس راوي پرسيد: پس معناي اين آيه چه ميشود، كه «و لا تزر وازرة وزر اخري»؟ امام فرمودند: هر چه خدا فرموده حق است. “امّا ذراري قتلية الحسين راضون بقتله. (مدتي قبل عده ای به حسينيه شيعه‌ها حمله کردند و آنها را كشتند، شعار آنها درود بر يزيد و حمايت از يزيد و اهانت به ائمه و محكوم كردن قيام امام حسين بود) “إن ذراري قتلة الحسين راضون، بفعل ابائهم”، یعنی به اين امر راضي هستند، اينها به عنوان كساني هستند كه در اين واقعه شريك اند، «ولو ان مؤمنا قتل بالمشرق فرضي بقتله من في المغرب لكان شريكا في دمه».
موضوعات ديگر مباحث شباهت امام زمان علیه السلام با ائمه علیهم السلام، وراثت امام زمان از ائمه علیهم السلام، مهدي علیه السلام و حديث لوح، مقام حضرت مهدي، توصيف حضرت مهدي از زبان پيامبر اكرم و حرمت نام حضرت است. نام حضرت كدام است؟ م ح م د است يا «احمد» «مبشراً به النبي من بعدي اسمه احمد»، اين است يا آن است؟ آيا واقعا تسميه حرام است؟ علت آن چيست؟ ريشه اين مباحث در كتاب كافي شريف آمده است.
شيوه و روش بحث
روايات و موضوعات در اين زمينه بسيار است روش بحث به اين صورت است که موضوعي را که سعي مي‌كنيم با محوريت كتب اربعه باشد را مطرح كنيم. در ادامه سعي مي‌كنيم پيرامون آن موضوع بحث مي‌كنيم. اگر روایات پیرامون آن در کتاب كافي شريف باشد لااقل شرح مراه العقول مرحوم مجلسي را مورد نظر قرار دهیم كه ايشان اولاً حديث را ارزيابي مي‌كند و بعضاً مطالبي را بيان كرده است. مرحوم مازندراني شرحی بر کافی دارند که به مقداري كه لازم باشد پيرامون روايتي كه از كافي نقل شده است به شروح آن مراجعه مي‌كنيم.
اگر روایتی از کتاب تهذيب نقل شد باز بيان مرحوم مجلسي در كتاب ملاذ الاخيار كه 16 جلد است مورد بررسی قرار می گیرد. و در کتاب روضه المتقين که (شرح من لا يحضره الفقيه است). مرحوم مجلسي دوم از پدر مطالبي را نقل كرده است.
اگر در کتاب استبصار مطالبي باشد به شرح آن که کتاب استقصاء الاعتبار است مراجعه مي‌كنيم. البته سعي مي‌كنيم بحث‌هاي ما با محوريت كتب اربعه باشد؛ ولي براي كامل شدن بحث به كتب ديگر نيز اشاره مي‌كنيم. رواياتي را از كتب دسته اول مثل كمال الدين يا كتاب غيبت شيخ طوسي به تناسب و در مورد بحث مطرح و نتيجه گيري مي‌كنيم.
اگر اين روايات در كتب اهل سنت آمده است ( البته براي آشنايي نه گرفتن مبنا) به آن كتب مراجعه مي‌كنيم. اصل و محور، روايات و كتاب‌هاي شیعه است. براي تكميل اين بحث به كتب شیعه مراجعه مي‌كنيم كه بايد خود كتاب ها ارزيابي شود. چون اين بحث هفته‌اي دو جلسه بيشتر نيست نمي‌توانم قول دهم كه كتاب شناسي، آشنايي با مولف و اسناد و روايات را دنبال كنيم. لذا ما اگر بتوانيم از كتابها مخصوصا كتب اهل سنت اشاراتي مي‌كنيم، عزيزان خودشان تحقيق كنند. اگر ما ابن حماد را مطرح كرديم آدرس مي‌دهيم كه خودشان مراجعه كنند ببينيد ابن حماد نزد فريقين چقدر اعتبار دارد؟ و كتابش چقدر اعتبار دارد؟ همچنين در كتاب‌هاي قديم نامي از مسند احمد برده شده است. كتاب و روايات اين فرد كه قبلا بحث شد چقدر اعتبار دارد؟
فعلا محور بحث ما جريان سيد حسني است. اشخاصي هستند كه اسم آن ها در روايات آمده است. ما مي‌خواهيم با اين افراد آشنا شويم. يكي از آن افراد سيد حسني است كه زياد از او اسم برده ميشود. آيا اين همان نفس زكيه است يا شخص ديگري است؟ و رواياتي كه راجع به ايشان آمده چند تا است؟ و اين شخص مثبت است يا منفي؟ وظيفه ما در برابر او چيست ؟
روايت اول: راجع به ايشان در كتب اربعه تنها يك روايت در ج 8، يعني روضه كافي ص 224 است. روايت اين است:
1. يعقوب سراج: قلت لابي عبد الله: متي فَرَج شيعتكم؟ امام فرمود: اذا اختلف ولد العباس(حكومت عباسي سقوط مي‌كند) (روايات متعددي بيان مي‌كنند كه ارتباط تنگاتنگي وجود دارد بين اختلاف بين حكومت عباسي و امام زمانعلیه السلام. و وهي سلطانهم، سلطنت آنها سست شده است. در قسمتي از روايت آمده است كه شامي ظهور مي‌كند-كه شامي همان سفياني است- و يماني هم حركت مي‌كند و “تحرك الحسني” حسني هم شروع به تحرك خواهد كرد. در ادامه روايت آمده است كه پس از اين اتفاقات، “خرج صاحب هذا الامر من المدينه الي مكه”؛ اگر اين حوادث اتفاق افتاد صاحب امر از مدينه به مكه خواهد آمد.
حال سوالي كه اينجا مطرح است این است که صاحب امر از كجا ظهور مي‌كند؟ اينكه مي‌فرمايد: خرج من المدينه الي مكه، اين خروج چيست؟ مرحوم مجلسي مي‌فرمايد: اي مختفيا ليظهر بمكة.
از امام سوال شد چه چيزي از ميراث پيامبر اكرم در دست ايشان است؟ فرمودند: سيف رسول الله، قضيبه و عمامه رسول الله، پرچم رسول الله،
بعضي از خدام حضرت مطلع مي‌شوند كه حضرت براي اصحاب ظاهر شدند و به حسني خبر مي‌دهند كه آقا خروج كرده است و حسني دست به تحرك مي‌زند و خروج مي‌كند. ولي در نطفه خفه ميشود، كه اهل مكه هيچ وقت با اهل بيت كنار نيامدند. (يكي از اهل سنت اخيرا كتابي نوشته است كه واقعا كتاب تكان دهنده ای است. قريشي‌ها هيچ وقت با اهل بيت ميانه خوبي نداشتند، نه در گذشته و نه امروز و نه در هنگام ظهور امام زمان عليه السلام.) حسني همين كه مطلع ميشود كه حضرت خودش را به اصحاب نشان داده است دست به تحرك مي‌زند؛ كه نمي‌گذراند حرکت کند و همانجا او را مي‌كشند. پس اهل مكه با چه كسي ارتباط دارند؟ با سفياني. اين محور بحث است تا جلسه بعد.
حسني كيست و كجا با حضرت برخورد مي‌كند. نيتجه‌اي از اين روايت مي‌توان گرفت كه تحرك حسني از مدينه است كه در نطفه خفه خواهد شد. اما در روايتي آمده كه حسني در مكاني بين مكه و مدينه با حضرت برخورد مي‌كند. در روايتي ديگر آمده كه در عراق برخورد مي كند. اين روايات در ظاهر تعارض دارد. ولي تعارض براي صحت روايت يا حجيت روايت است. خواهيد ديد كه برخي از اين روايات از لحاظ سندي مشكل دارند.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.