بسم الله الرحمن الرحیم ـ الحمد لله رب العالمین وصلی الله علی محمد وآله الطاهرین سیما امام زماننا روحی وارواح من سواه لتراب مقدمه الفداء

مقدمه

آخرین روایتی را که در ارتباط با حکم خروج قبل از ظهور امام زمان(ع) مطرح کردیم، روایتی بود که در مقدمه صحیفه ی سجادیه آمده است. متن را به تفصیل خوانده و سند را بررسی کردیم. معلوم شد که متوکل بن عمیر توثیق ندارد و ضعیف است. هرچند ضعف او، هیچ لطمه ای به اعتبار متن صحیفه‌ی سجادیه نمی‌زند، چون این اعتبار، مبتنی بر قوت متن و تواتر است.بی شک؛ صحیفه از امام معصوم است حتی اگر روایت هم، مشکل داشته باشد. ولی آیا می توان برای حکم به تحریم قیام قبل از ظهور، به روایتی که اشکال سندی دارد، اعتماد کرد؟

این روایت از نظر متن، در مقام بیان تکلیف ائمه طاهرین است. روایت را با دقت خواندیم تا سیاق روایت را ببینید و تناسب حکم و موضوع را متوجه بشوید. یحیی بن زید، حرف ناروائی به امام باقر و امام صادق علیماالسلام، نسبت داده بود! گفته بود این بزرگواران، دنبال زندگی هستند. [به همین جهت مردم بیشتر دنبال آن ها هستند] امام صادق، در جواب یحیی، به متوکل جریان خواب پیامبر[ خواب انبیاء وحی است]و نزولجبرئیل را بیان کردندو اینکه جبرئیل، از قضایای بعد از پیامبر و امیرالمومنین، خبر داده بود و بیان فرموده بود که حکومت در اختیار چه کسانی قرار می گیرد که قدرت آنها از کوه بیشتر است. و این مسائل را پیامبر به امیرالمومنین و اهل بیت شان به عنوان راز فرمودند.[ بعد از بیان چنین جریانات و قضایایی] امام صادقفرمودند: «مَا خَرَجَ وَ لَا يَخْرُجُ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ إِلَى قِيَامِ قَائِمِنَا أَحَدٌ لِيَدْفَعَ ظُلْماً أَوْ يَنْعَشَ‏ حَقّاً إلَّا اصْطَلَمَتْهُ الْبَلِيَّةُ، وَ كَانَ قِيَامُهُ زِيَادَةً فِي مَكْرُوهِنَا وَ شِيعَتِنَا»

حضرت بیان می فرمایند که خروج و قیام ما اهل بیت جهت دفع ظلم و اقامه حق [با توجه به مسائل قبلی]، موفقیتی ندارد و آن قیام، برای ما و شیعیان ما مشکل ساز خواهد شد. پس محور روایت، مربوط به قیام ائمه‌ی طاهرین و تکلیف آن ها می باشد. بنابراین استناد به چنین روایاتی برای عدم مشروعیت قیامهایی که در تاریخ زیر نظر فقیهان و عالمان ربانی [ برای دفع ظلم و اقامه حق] صورت می گیرد، بدون دلیل بوده و ربطی به هم ندارد. اکنون روایت بعدی را که به آن، جهت عدم مشروعیت قیام ها استناد می کنند، بیان می کنیم.

روایت پنجم ناهی از قیام

«أَقُولُ رُوِيَ فِي بَعْضِ مُؤَلَّفَاتِ أَصْحَابِنَا عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ حَمْدَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ وَ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِيِّ عَنْ أَبِي شُعَيْبٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ نُصَيْرٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ الْفُرَاتِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُفَضَّلِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قالسَأَلْتُ سَيِّدِيَ الصَّادِق‏…قَالَ الْمُفَضَّلُ يَا سَيِّدِي فَبِغَيْرِ سُنَّةِ الْقَائِمِ ع بَايَعُوا لَهُ قَبْلَ ظُهُورِهِ وَ قَبْلَ قِيَامِهِ فَقَالَ ع يَا مُفَضَّلُ كُلُ‏ بَيْعَةٍ قَبْلَ‏ ظُهُورِ الْقَائِمِ ع فَبَيْعَتُهُ كُفْرٌ وَ نِفَاقٌ وَ خَدِيعَةٌ لَعَنَ اللَّهُ الْمُبَايِعَ لَهَا وَ الْمُبَايَعَ لَه‏»[1]

مفضل از امام صادق سوال می کند که: آيا مردم به غير روش و سنت قائم عليه السّلام قبل از ظهور و قيامش؛

بيعت مي كنند؟ فرمود: اى مفضل! هر بيعتى قبل از ظهور قائم، كفر و نفاق و نيرنگ است، خداوند بيعت‏كننده و بيعت‏گيرندگان آن را لعنت كند

بررسی سند روایت

مرحوم مجلسی در ابتدا می فرمایند: «أَقُولُ رُوِيَ فِي بَعْضِ مُؤَلَّفَاتِ أَصْحَابِنَا» ان شاءالله که این مولف معتبر است!! ولی چند نفر از افراد در سند مشکل دارند که فقط به یکی اشاره می کنیم.

عمر بن فرات یکی از راویان این روایت است.

بیان مرحوم خوئی

مرحوم خوئی در مورد عمر بن فرات می فرماید:

شیخ طوسی در رجال می‌فرماید: «كاتب، بغدادي، غال، من أصحاب الرضا ع، رجال الشيخ[2]»

«قال الشيخ تقي الدين إبراهيم الكفعمي: كان عمر بن فرات بوابا للرضا ع»[3]

کفعمی در مورد وی می گوید: دربان امام رضا بوده است.

أقول: لو ثبت ذلك لم تكن فيه دلالة على الحسن فضلا عن الوثاقة.

مرحوم خوئی می فرماید: اگر ثابت بشود که دربان بوده، دلالت بر حسن او ندارد، چه برسد به وثاقت او.

«ثم إن ابن داود قال: عمر بن فرات الكاتب (ضا) (جخ) بغدادي غال (كش) ذو مناكير»[4]

ابن داوود از مرحوم کشی نقل می‌کند که عمر بن فرات، روایات عجیبی را نقل می‌کند.

«أقول: لم يتعرض الكشي لذلك فما ذكره إنما هو من سهو القلم أو غلط النساخ»[5]

مرحوم خوئی می فرماید: چنین بیانی، سهو قلم و یا غلط نساخ است چون در رجال کشی ذکر نشده است.

نتیجه اینکه عمر بن فرات توثیق ندارد.

بیان مرحوم تستری در قاموس

مرحوم تستری بعد از اینکه قول شیخ طوسی و ابن داود و کشی را نقل می کند، می فر ماید:

«قال: و في مصباح الكفعمي «كان بوّابا للرضا-عليه السّلام-»  و في فصول المالكي «كان بوّابا للجواد-عليه السّلام-» فلابدّ أن يكون ثقة.

«قلت: البوّابية أعمّ، و قول الشيخ بلا معارض»[6]

دربان بودن اعم از این است که ثقه باشد یا نباشد[ دلیل بر وثاقت و حسن نیست] و قول شیخ هم- غالی بودن او- معارض ندارد، پس عمر بن فرات توثیق ندارد.

بیانی در مورد «رُوِيَ فِي بَعْضِ مُؤَلَّفَاتِ أَصْحَابِنَا»

مرحوم مجلسی در اول روایت فرمودند: «رُوِيَ فِي بَعْضِ مُؤَلَّفَاتِ أَصْحَابِنَا»، حدس بنده این است که منظور مختصر بصائر الدرجات باشد. صاحب مختصر می فرماید: «حَدَّثَنِي الْأَخُ الصَّالِحُ الرَّشِيدُ مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَسِّنٍ الْمَطَارَآبَادِيُّ أَنَّهُ وَجَدَ بِخَطِّ أَبِيهِ الرَّجُلِ الصَّالِحِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَسِّنٍ هَذَا الْحَدِيثَ الْآتِيَ ذِكْرُهُ وَ أَرَانِي خَطَّهُ وَ كَتَبْتُهُ مِنْهُ، وَ صُورَتُهُ:الْحُسَيْنُ بْنُ حَمْدَانَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ وَ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِيَّيْنِ، عَنْ أَبِي شُعَيْبٍ مُحَمَّدِ بْنِ نَصْرٍ ، عَنْ عُمَرَ بْنِ الْفُرَاتِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُفَضَّلِ، عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، قَال‏»[7]

مطار آبادی گفته است که «أَنَّهُ وَجَدَ بِخَطِّ» یعنی این حدیث را پیدا کرده نه اینکه شنیده باشد.[ به اصطلاح علم درایه پیدا کردن را وجاده می‌گویند.] ، پس مطار آبادی گفته: حدیثی را که به خط پدرش، نوشته شده یافته و سپس آن را به صاحب مختصر نشان داده که او هم، نسخه برداری کرده است، پس می توان گفت که طبق چنین بیانی مشکل عبارت «رُوِيَ فِي بَعْضِ مُؤَلَّفَاتِ أَصْحَابِنَا» برطرف می شود. ولی باز در سند روایت چند نفر – مثل حسین بن حمدان و محمد بن مفضل – هستند که مشکل دارند. بنابراین آیا می‌توانیم چنین روایتی را، مستند حکم فقهی قرار بدهیم؟

روایت ششم ناهی از قیام

«وَ أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ قَالَ حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ الْحَسَنِ التَّيْمُلِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ وَ مُحَمَّدٌ ابْنَا عَلِيِّ بْنِ يُوسُفَ عَنْ أَبِيهِمَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ الْحَلَبِيِّ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِي الْأَسْوَدِ عَنْ أَبِي الْجَارُودِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ‏ لَيْسَ‏ مِنَّا أَهْلَ‏ الْبَيْتِ‏ أَحَدٌ يَدْفَعُ ضَيْماً وَ لَا يَدْعُو إِلَى حَقٍّ إِلَّا صَرَعَتْهُ الْبَلِيَّةُ حَتَّى تَقُومَ عِصَابَةٌ شَهِدَتْ بَدْراً لَا يُوَارَى قَتِيلُهَا وَ لَا يُدَاوَى جَرِيحُهَا قُلْتُ مَنْ عَنَى أَبُو جَعْفَرٍ ع بِذَلِكَ قَالَ الْمَلَائِكَةَ»[8]

ابو الجارود گويد: شنيدم امام باقر عليه السّلام مى‏فرمود: «كسى از ما خاندان نيست كه‏ به دفع ستمی یا فراخواندن به سوى حقّى برخيزد مگر اينكه گرفتارى دامنگيرش مى‏شود تا آنگاه كه جمعيّتى كه در بدر حضور داشته قيام نمايد، كه كشتگانش به خاك سپرده نشود و زخميانش درمان نگردد،[ شاید مراد این باشد که کشته نمی شوند و زخمی هم نمی گردند] عرض كردم: منظور [امام باقر عليه السّلام‏] چه كسانى است؟ فرمود: فرشتگان-».

دلالت روایت

این روایت هم در مقام بیان تکلیف ائمه طاهرین است «لَيْسَ‏ مِنَّا أَهْلَ‏ الْبَيْتِ» و بیان امام اشاره به واقعیتی است که قیام ما اهل بیت فعلا،سودمند نخواهد بود

سند روایت

این روایت ، از غیبة نعمانی نقل شده است که شکی در اعتبار آن نیست. ابن عقده هم با اینکه زیدی است مشکلی ندارد. بعدی هم مشکلی ندارد و 500 تا روایت نقل کرده است.

اما احمد بن علی حلبی کیست؟ ما نام او را در کتب رجالی نیافتیم. از افراد دیگر در روایت، صالح ابن ابی الاسود است که او هم، توثیق نشده است[9]

پس این روایت از نظر سندی مشکل دارد و افراد ضعیف و مجهول و مهمل در سند آن، هستند. [به قول مرحوم خوئی، – در جاهای دیگر نه این روایت- نقی السند نمی باشد.]

بهر حال این روایت از نظر سند و دلالت، قابل استناد برای عدم مشروعیت قیام های قبل از ظهور نمی باشد.

در مقابل، روایاتی از خود ائمه علیهم السلام هست که امر به قیام در مقابل ظلم می‌فرمایند.

روایت امر به قیام

روایتی است که زهیر به امام حسین، پبشنهادی می دهد و سپس امام در جواب او می فرماید:

«فَقَالَ لَهُ زُهَيْرٌ فَسِرْ بِنَا حَتَّى نَنْزِلَ بِكَرْبَلَاءَ فَإِنَّهَا عَلَى شَاطِئِ الْفُرَاتِ فَنَكُونَ‏ هُنَالِكَ‏ فَإِنْ قَاتَلُونَا قَاتَلْنَاهُمْ وَ اسْتَعَنَّا اللَّهَ عَلَيْهِمْ قَالَ فَدَمَعَتْ عَيْنَا الْحُسَيْنِ ع ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْكَرْبِ وَ الْبَلَاءِ وَ نَزَلَ الْحُسَيْنُ فِي مَوْضِعِهِ ذَلِكَ وَ نَزَلَ الْحُرُّ بْنُ يَزِيدَ حِذَاءَهُ فِي أَلْفِ فَارِسٍ وَ دَعَا الْحُسَيْنُ بِدَوَاةٍ وَ بَيْضَاءَ وَ كَتَبَ إِلَى أَشْرَافِ الْكُوفَةِ مِمَّنْ كَانَ يَظُنُّ أَنَّهُ عَلَى رَأْيِهِ.بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‏ مِنَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ إِلَى سُلَيْمَانَ بْنِ صُرَدَ وَ الْمُسَيَّبِ بْنِ نَجَبَةَ وَ رِفَاعَةَ بْنِ شَدَّادٍ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ وَالٍ وَ جَمَاعَةِ الْمُؤْمِنِين‏»

زهير به امام حسين عليه السّلام گفت: ما را بطرف كربلا ببر تا در آنجا پياده شويم، زيرا كربلا در كنار فرات است، و ما آنجا خواهيم بود. چنانچه آنان با ما مقاتله كنند ما نيز قتال خواهيم كرد و از خدا كمك ميخواهيم تا بر آنان غالب شويم. امام حسين پس از اينكه چشمان مباركش اشكبار شدند، فرمود: «اللهم انى اعوذ بك من الكرب و البلاء» يعنى پروردگارا! من به تو پناه ميبرم از گرفتارى و بلاء. سپس امام عليه السّلام در همين موضع فعلى پياده شد و حر بن يزيد هم با هزار سوار در مقابل آن حضرت پياده شد. امام حسين پس از نزول به كربلا دوات و كاغذ خواست و نامه‏اى براى اشراف كوفه كه گمان مي كرد موافق با آن حضرت هستند نوشت. مضمون آن نامه اين است: [نامه امام به كوفيان پس از نزول در سرزمين كربلا] ، بسم اللَّه الرحمن الرحيم از حسين بن على بسوى سليمان بن صرد، مسيب بن نجبه، رفاعة بن شداد عبد اللَّه بن وائل و گروهى از مؤمنين.

«أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ عَلِمْتُمْ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَدْ قَالَ فِي حَيَاتِهِ مَنْ رَأَى سُلْطَاناً جَائِراً مُسْتَحِلًّا لِحُرُمِ اللَّهِ نَاكِثاً لِعَهْدِ اللَّهِ مُخَالِفاً لِسُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ يَعْمَلُ فِي عِبَادِ اللَّهِ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ ثُمَّ لَمْ يُغَيِّرْ بِقَوْلٍ وَ لَا فِعْلٍ كَانَ حَقِيقاً عَلَى اللَّهِ أَنْ يُدْخِلَهُ مَدْخَلَهُ»[10]

اما بعد؛ شما مي دانيد كه پيامبر اسلام صلّى اللَّه عليه و آله در زمان زندگى خود فرمود: كسى كه سلطان جائری را كه حرام خدا را حلال بداند، عهد و پيمان خدا را بشكند، مخالف سنت رسول اللَّه باشد، در ميان مردم با گناه و عدوان رفتار نمايد، سپس قول و رفتار خود را تغيير ندهد خدا حق دارد كه وى را هم، در جايگاهى نظير جايگاه او داخل كند.

* در روایت آمده است «مَنْ رَأَى سُلْطَاناً جَائِراً … ثُمَّ لَمْ يُغَيِّرْ بِقَوْلٍ وَ لَا فِعْلٍ» کسی که حرف نزند و قیام نکند در گناه ظالم شریک است. تکلیف شرعی را بیان می کند و ربطی به تکلیف ائمه طاهرین ندارد. ما از این دسته روایات معارض، بسیار داریم و اگر گفته شود که مشکل سندی دارد در جواب می گوییم که مشکل این ها از روایاتی که شما برای عدم مشروعیت قیام ها، به آن ها استناد می کنید، بیشتر نمی باشد!؟

روایات معارض

در روایات معارض [ امر به قیام و نهی از قیام] چه باید کرد و مرجحات چه چیز است؟

يكي از مرجحات، مخالفت با عامه است.همه روایاتی که شما به عنوان نهی از قیام بیان کردید، طبق مبانی عامه است. بعضی از مبانی عامه این است:

اول: «وجوب الاتباع الامام فی الجهاد خطاء او کان ثوابا.

باید زیر پرچم سلطان باشید چه مسیرشان صحیح باشد و چه نادرست باشد.

دوم: «وجوب اطاعتهم و ان منعوا الحقوق»

مطیع محض شان باشی، گرچه، حقوق مردم را هم زیر پا بگذارند.

سوم: «مناصحة الائمه و عدم منابذة شرار الائمه ما اقام الصلاة»

اگر حکام، بدترین انسانها هم بودند تا زمانی که نماز می‌خوانند حق مقابله با آن ها را ندارید، نهایتش این است که آن ها را نصیحت نمایید.

چون این دسته از روایات هماهنگ با مبانی عامه است، آن وقت است که حدس ما قوی می‌شود که این روایات، یا جعلیات است و یا لااقل احتمال جعل در آنها است.

وَ آخِرُ دَعْوانا أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمين

 

[1] . مجلسی ،بحار الأنوار ؛ ج‏53 ؛ ص8

[2] . رجال شیخ طوسی، ص 49

[3] . کفعمی، المصباح: الفصل 42، ص 523.[ في ذكر الشهور الاثني عشر و النبي و الأئمة الاثني عشر صلوات الله عليهم أجمعين]

[4] . رجال ابن داود، قسم دوم، ص 360

[5] . خوئی،معجم‏رجال‏الحديث ج : 13 ص : 50

[6] . تستری، قاموس الرجال، ج8،ص219

[7] . حلی ، مختصر البصائر ؛ص433

[8] . نعمانی، الغیبة، ص 159

[9] . ر. ک تنقیح المقال مامقانی، ج 35، ص 167

[10] . مجلسی، بحارالانوار، ج44، ص 381

.

.

.

0 پاسخ

دیدگاه خود را ثبت کنید

تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟
در گفتگو ها شرکت کنید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *